برده داری در ایران عصر قاجار: پدرام خسرونژاد سال ها قبل در یک کار پژوهشی به طرح موضوع برده‌داری در ایران عصر قاجار پرداخته و برای این منظور از آرشیوهای عکس، متون مختلف و مصاحبه‌ها استفاده کرده است. فروش بردگان آفریقایی در خلیج فارس به پیش از دوران اسلام باز می‌گردد. در متون قرون وسطی به طور پراکنده اشاره شده که بردگان به عنوان خدمتکار، محافظ شخصی، سرباز و ملوان در خلیج فارس از جمله جنوب ایران به کار گرفته می‌شدند. این امر تا مدت‌ها ادامه یافت و شکل آن در طی قرون متمادی دچار تغییر شد.
شاید بپسندید: آزمایشگاه شیطانی فراموش شده ژاپنی ها در جنگ جهانی | آزمایش از طریق تجاوز و بارداری ناخواسته زنان!
در تاریخ مدرن، آفریقایی‌ها جزئی از خدمهٔ خانواده‌های اشراف ایران به شمار می‌آمدند. مردان سیاهپوست معمولاً خواجهٔ حرمسرای شاهان می‌شدند در حالیکه زنان سیاهپوست به خدمت زنان ایرانی در می‌آمدند. علیرغم ریشهٔ کهن برده‌داری آفریقاییان در ایران، به ندرت به این موضوع اشاره شده و کمتر مورد بحث قرار گرفته است، زیرا تحقیقات جامعی دربارهٔ برده‌داری آفریقاییان و استفاده از آن‌ها به عنوان خدمتکاران خانگی صورت نگرفته است. اما عکس‌هایی وجود دارند که زوایایی از این امر را نشان می‌دهند و این عکس‌ها موضوع تحقیق پدرام خسرونژاد بوده‌اند.
شاید بپسندید: داستان زندگی غمناک عزت الدوله ملک نسا خانم همسر امیرکبیر!
برده‌داری در ایران عصر قاجار
خسرونژاد محقق مطالعات ایران و خلیج فارس در دانشگاه اوکلاهاماست، بخش جدیدی که با عنوان خانوادهٔ فرزانه به تازگی در این دانشگاه تأسیس شده است. او برای نخستین بار در اواخر دههٔ ۱۹۹۰ متوجه موضوع برده‌داری آفریقاییان در ایران شد؛ زمانی که پروژهٔ دو سالهٔ اتنوگرافیک را در خلیج فارس، شهرهای میناب، بندر لنگه و بشاگرد استان هرمزگان به پیش می‌برد. مطالعات او در زمینهٔ پوشش سیاهپوستان ایران او را به سمت مسالهٔ برده داری در ایران عصر قاجار پیش راند.
تبدیل شخصیت های کارتونی به انسان واقعی + نتایج فوق العاده جالب و زیبا است!
در سال ۲۰۱۱ که خسرونژاد در حال تدارک برنامه‌ای با موضوع عکاسی قاجار در دانشگاه سنت‌اندروز اسکاتلند بود متوجه چندین عکس از قرن ۱۹ شد که در آن‌ها آفریقاییان ساکن حرمسرای ناصرالدین شاه به تصویر درآمده بودند. (۱۸۹۶-۱۸۳۱) از آن زمان به بعد خسرونژاد به جمع‌آوری عکس‌هایی پرداخت که زندگی برده‌های آفریقایی در ایران را روایت می‌کردند. او برای انجام تحقیقات بیشتر به ایران، اسپانیا و انگلیس سفر کرد و به مطالعهٔ آرشیو فرهاد دیبا در اسپانیا و آرشیو نبردهای معاصر هالند پارک لندن پرداخت. او چندین مصاحبه انجام داده است از جمله مصاحبه با هاله افشار، بارونس بریتانیایی متولد ایران که در اوایل دههٔ ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ خدمتکار آفریقایی داشته است.
خسرونژاد ۴۰۰ عکس جمع‌آوری کرده است و قصد دارد تا آن‌ها را در کتابی با موضوع خدمتکاران آفریقایی در ایران منتشر کند، این نخستین باری است که به این موضوع پرداخته می‌شود. این کار بسیار حساس است. خسرونژاد توضیح می‌دهد: «برخی از خانواده‌های قاجار وجود دارند که با عنوان «برده» مشکل دارند. می‌گویند که خانواده‌هایشان با کسی به عنوان «برده» رفتار نمی‌کردند و آن‌ها فقط خدمتکار خانه بودند. ممکن است این موضوع صحت داشته باشد ولی برده‌داری به هر شکلی برده‌داری است و ما باید آزادانه راجع به آن صحبت کنیم.»
احتمالا بپسندید: 12 عجیب ترین باورها و سنت های اروپائیان قرون وسطی که قطعاً نمی دانستید!
ارائهٔ این عکس‌ها نخستین گام به سمت چیزی است که خسرونژاد آن را روشی نوین در انسان‌شناسی تصویری ایران می‌نامد: «ما منابع تصویری زیادی داریم که ارزش تحقیقاتی دارند. برخی از آن‌ها توسط هنرمندان و یا تاریخ‌پژوهان بررسی شده‌اند ولی هرگز مورد بررسی انسان‌شناختی قرار نگرفته‌اند. ما باید با هدف انسان‌شناسی به مطالعهٔ این متون و عکس‌ها بپردازیم.» خسرونژاد به همراه تیمش در دانشگاه اوکلاهاما به دنبال روش‌شناسی نوینی هستند تا به وسیلهٔ آن عکس‌ها و فیلم‌های مستند از منظر انسان‌شناختی بررسی شوند: «این عکس‌ها حاوی اطلاعاتی هستند که در متون یافت نمی‌شوند. تحلیل آن‌ها می‌تواند به انسان‌شناسان کمک کند تا مطالعاتشان در زمینهٔ ایران را پیش ببرند.»
در ادامه به برخی از این عکس ها که در موضوع ببرده داری در ایران عصر قاجار است از آرشیو جمع اوری شده خسرو نژاد را می توانید مشاهده کنید.
عکس‌هایی متفاوت و دیده نشده از همسران و دختران مظفرالدین‌شاه قاجار!
تصاویر برده داری در ایران عصر قاجار
شاید بپسندید: زیباترین زنان دنیا: ۸ ترفند جادویی زیبایی از کشورهایی که زیباترین زنان دنیا را دارند!
شاید بپسندید: مخترع تلفن همراه مارتین کوپر چرا مردم را مسخره کرد؟ او روزی چند ساعت از موبایل استفاده میکنه؟
تصویر 1: قبادخان بختیاری (راست) و حسین‌خان بختیاری پسران خان بزرگ ایل بختیاری خسرو ظفر بختیاری، داخل باغی احتمالاً در اصفهان همراه با بردهٔ آفریقایی‌شان، سال ۱۹۴۰. به گفتهٔ خسرونژاد این عکس نشان می‌دهد که برده‌داری در ایران به خاندان قاجار محدود نبوده و به خوانین ایلات نیز می‌رسیده است.
شاید بپسندید: پاتریس لومومبا؛ نخست‌وزیری که قطعه قطعه و توسط اسید تجزیه شد!
تصویر 2: اکثر برده‌های آفریقایی در ایران خواجه بودند. پوشش آن‌ها نشان می‌دهد که به شاه یا افراد بلندمرتبهٔ دربار تعلق داشته‌اند.
از راست: آقای الماس‌خان، آقای بهرام‌خان، آقای مسرور، آقای سید مصطفی، آقای اقبال‌خان، آقای یاقوت‌خان (فرد متفاوتی از عکس دیگر)، دههٔ ۱۸۸۰.
عکس: آرشیو نبردهای معاصر، لندن، بریتانیا.
احتمالاً بپسندید: عکس های قدیمی و جالب از حافظیه، زمانی که آرامگاه حافظ ضریح داشت!
تصویر 3: بردگانی که خواجه نبودند به خدمت ارتش سران قاجار درمی‌آمدند. چهارده نفری که در این عکس به نمایش درآمده‌اند در خدمت شاهزادهٔ قاجار ظل‌السلطان بوده‌اند، قمیشلو، اصفهان، ۱۹۰۴.
عکاس: ظل‌السلطان – آرشیو نبردهای معاصر، لندن، بریتانیا.
احتمالاً بپسندید: داستان ضرب المثل آشی برایت بپزم که یک وجب روغن رویش باشد !
تصویر 4: ظل‌السلطان این عکس را در شکارگاه تابستانی‌اش در نزدیکی اصفهان صحنه‌پردازی کرده و یک از برده‌هایش را به تصویر درآورده که فرزندش را در آغوش دارد. بنا به شرح عکس، این فرزند واقعی بردهٔ آفریقایی – حاجی یاقوت‌خان – است و اقبال نام دارد؛ او خواجه نبوده و می‌توانسته فرزند داشته باشد. در توضیح عکس آمده که یاقوت‌خان لباس قومی خویش (لنگ) بر تن دارد که پوشش آفریقایی‌های خارج از ایران بوده است، ۱۹۰۴.
عکاس: ظل‌السلطان – آرشیو نبردهای معاصر، لندن، بریتانیا.
شاید بپسندید: از شایعه تا واقعیت: تصاویر ازدواج ایلان ماسک با رباتی به نام کاتانلا
تصویر 5: کامران افشار در آغوش پرستارش، ننه سنبل باجی و هالهٔ افشار که در پشت عروسکش ایستاده است، تهران، دهه ۱۹۴۰. سنبل باجی که اصلیت آفریقایی داشت در حرمسرا به دنیا آمد و در کودکی از دربار آخرین شاه قاجار، احمد شاه (۱۹۳۰-۱۸۹۸)، آزاد شد. او به خانهٔ افشارها نقل مکان کرد، در آنجا بزرگ شد، ازدواج کرد و صاحب یک پسر شد. او تا آخر عمرش در منزل آن‌ها باقی ماند.
عکس: اهدایی کامران افشار
شهرهای گردشگری: شهرهای محبوبی که برای گردشگران خطرناک هستند!
تصویر 6: شمس‌الشعرا (عبدالحسین میرزا شمس ملک آرا)، نشسته، به همراه دامادش امان‌الله میرزا جهانبانی (۱۹۱۲-۱۸۶۹) ایستاده در سمت راست تصویر، پسر کوچک با کلاه (منصور میرزا جهانبانی)، پسر دیگر عزیزالله، دو دختر دیگر پوران خانم جهانبانی و توران خانم جهانبانی، دختر بردهٔ آفریقایی، ۱۹۰۰.
عکس: آرشیو نبردهای معاصر، لندن، بریتانیا.
شاید بپسندید: 15 بهترین عکس نمادین که تأثیر شگرفی بر هنر عکاسی داشتند!
تصویر 7:بنا بر شرحی که توسط مسعود میرزا ظل‌السلطان در پایین عکس آمده است، عکاس رئیس خواجگان آقاباجی است. در این عکس چهار نفر از بردگان بزرگسال آفریقایی دیده می‌شوند که مراقب فرزندان ظل‌السلطان هستند. کاخ چهل ستون، اصفهان، دههٔ ۱۸۹۰.
عکاس: آقا سلیمان آقاباجی – آرشیو نبردهای معاصر، لندن، بریتانیا.
شاید بپسندید: عکس هایی دیده نشده از زنان اقلیت های دینی در دوره قاجار + وضعیت اقلیت های دینی!
تصویر 8: این عکس احتمالاً توسط مسعود میرزا ظل‌السلطان (۱۹۱۸-۱۸۵۰)، حاکم اصفهان (۱۹۰۷-۱۸۷۲) و بزرگترین فرزند ناصرالدین شاه گرفته شده است. فرزند ظل‌السلطان، بهرام میرزا در وسط عکس روی صندلی نشسته است و دو تن از درباریان کنار او نشسته‌اند (رضا قلی‌خان، منشی دربار سمت راست و آقاباجی، رئیس خواجگان در سمت چپ) به همراه هشت بردهٔ خواجهٔ آفریقایی. طرح مخصوص لباس‌ها و کلاه‌های بردگان آفریقایی نوعی از تبعیض قومی محسوب می‌شود.
عکس: مجموعهٔ عکس‌های قاجار فرهاد و فیروزه دیبا.
احتمالاً بپسندید: چند عکس رنگی شده از بازار رشت در دوره قاجار
تصویر 9: غلامحسین میرزا مسعود، یکی از فرزندان ظل‌السلطان به همراه بردهٔ آفریقایی‌اش، جلفا، اصفهان، دههٔ ۱۸۸۰.
عکاس: تونی یوهانس – موسسهٔ مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران.
شاید بپسندید: تبدیل شخصیت های کارتونی به صورت واقعی توسط یک هنرمند ترکیه ای!
تصویر 10: بر اساس یادداشت‌های باقی عکس‌های آلبوم، عکاس این عکس نیز مسعود میرزا ظل‌السلطان است و کودک نیز نوهٔ او نیم تاج بانو (احتمالاً) به همراه بردهٔ آفریقایی در اصفهان، دههٔ ۱۸۹۰. در دورهٔ قاجار نگهداری از کودکان و همراهی کودکان درباری و خاندان سلطنتی تا محل تحصیل یکی از وظایف اصلی بردگان آفریقایی بوده است.
عکاس: ظل‌السلطان – آرشیو نبردهای معاصر، لندن، بریتانیا.
احتمالاً بپسندید: معیار زیبایی مردان و زنان در کشورهای مختلف با کمک هوش مصنوعی! + تصاویر
تصویر 11: سعید در دههٔ ۱۹۳۰ در خانهٔ ابوالحسن دیبا (۴ ژانویه ۱۸۹۴- ۱۶ آوریل ۱۹۸۲) از مادری آفریقایی زاده شد. دیبا او را به اروپا فرستاد تا به عنوان سرآشپز تعلیم ببیند. هنگامی که در دههٔ ۱۹۵۰ به ایران بازگشت در هتل پارک مشغول به کار شد. او پیش از انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ ایران را ترک کرد و دیگر از او خبری در دست نیست. این عکس در یکی از جشن‌های عروسی در تهران، سال ۱۹۵۴ گرفته شده است.
عکس: مجموعهٔ عکس‌های قاجار فرهاد و فیروزه دیبا.
تصویر 12: یک اشراف‌زاده به همراه خواجهٔ آفریقایی.
عکاس: نامعلوم – کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران، ایران.
تصاویر دیدنی از پیری ستارگان فوتبال با کمک هوش مصنوعی!
شاید بپسندید: عکس های دیده نشده از جوانی ناصرالدین شاه با ژست های خاص!
تصویر 13: این عکس در سال ۱۸۹۵ توسط یکی از مهم‌ترین عکاسان دورهٔ قاجار، عبدالله قاجار (۱۹۰۹-۱۸۵۰) گرفته شده است. در این عکس کم نظیر، ناصرالدین شاه قاجار به همراه پسرانش، درباریان و اکثر بردگان محبوب و پرنفوذش مقابل دوربین قرار گرفته‌اند. در این عکس ۱۰ خواجهٔ آفریقایی حاضر هستند، از جمله حاجی فیروز (با لباس سفید در پشت شاه ایستاده است) که یکی از مورد اطمینان‌ترین بردگان شاه بود. مقابل یکی از خیمه‌های سلطنتی، نوروز ۱۸۹۵، احتمالاً شهرستانک، تهران.
عکاس: عبدالله قاجار – اهدایی پدرام خسرونژاد – آرشیو نبردهای معاصر، لندن، بریتانیا.
شاید بپسندید: سازه اُپوس از شاهکارهای شگفت انگیز معماری جهان در دبی!
تصویر 14: مظفرالدین میرزا (مظفرالدین شاه قاجار ۱۹۰۷-۱۸۵۳) با جمعی از اطرافیانش. بردهٔ والامقام میرزا مظفر (خواجه) در سمت راست او ایستاده است. احتمالاً تبریز، ایران، دههٔ ۱۸۸۰.
عکاس: عکاس ناشناس دربار- کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران، ایران.
تصویر 15: ناصرالدین شاه علاقهٔ خاصی داشت که از بردگان خود در حرمسرا عکاسی کند. ۵۳ نفر از خواجگان از اقوام مختلف در عنفوان کودکی در این عکس به نمایش درآمده‌اند، هر کدام از آن‌ها از کشورهای مختلف به بازارهای جنوبی کشور فرستاده و از آنجا به حرمسرای شاه منتقل شده‌اند. چهار پسر آفریقایی (غلام بچه‌ها) نیز در عکس حضور دارند.
داخل حرمسرا ناصرالدین شاه، کاخ گلستان، تهران. تاریخ نامعلوم.
عکس: کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران، ایران.
احتمالاً بپسندید: ده حقیقت عجیب و تا حدی دیوانه کننده درباره ژاپن!
منبع: گاردین
