سمنو و سمنو پزی در عید نوروز: همانطور که می دانید پخت سمنو در ایران به گذشته های خیلی دور بر می گردد. این دسر گندم گون در ایران باستان از جوانه های گندم که نماد زایش و باروری هستند تهیه می شده است. تاریخچه سمنو در ایران باستان، به بیش از سه هزار سال می رسد. سمنو ابتدا در سرزمین های فلات ایران بعنوان یک غذای سنتی و با طبعی گرم که یک غذای معجزه آسا نامیده می شد؛ مرسوم بود. در ادامه این مطلب بخش فرهنگ و هنر در مجموعه آداب و رسوم مجله خبری چشمک به بررسی تاریخچه سمنو و سمنو پزی در عید نوروز می پردازیم.
شاید بپسندید: مادرِ تسو بیرون سریال جومونگ چقدر شیکه و متفاوته+عکس و بیوگرافی
جالب خواهد بود: تغییر چهره بازیگر نقش کودکی دکتر قریب در 34 سالگی اش+عکس و بیوگرافی
سمنو و سمنو پزی در عید نوروز
این خوراکی مقوی و لذیذ علاوه بر ایران، در بسیاری از کشور های آسیای میانه از جمله ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و قرقیزستان پخته می شود و به آن سمنک می گویند.
«سمنو پزی» یا (سمنک پزی) یکی از آداب و رسوم نوروزی تاجیکان نیز هست که همراه با نوای معروف «سمنک در جوش ما دفچه زنیم، دیگران در خواب، ما کفچه زنیم» از آمدن بهاری سرسبز و نشاط آور خبر می‌دهد. در گذشته، (سمنو) به عنوان اولین غذای رایگان سال نو بین اهل روستا و محل توزیع می‌شد و کودکان از اولین کسانی بودند که از این خوراک می‌خوردند.
شاید بپسندید: بازیگر مجموعه اوستا و عبدلی به همراه پسراش بعد از 34 سال+عکس و بیوگرافی
احتمالا بپسندید: تغییر چهره کیان سریال دیوار به دیوار پس از 7 سال+عکس و بیوگرافی
طبخ سمنو در مراسمی به نام سمنو پزان، معمولا از یک هفته مانده به نوروز شروع می شود و طی مراسمی تا پایان سال ادامه دارد. قدمت این مراسم به ویژه در اصفهان و مناطق کویری به پیش از اسلام بر می گردد. این اکسیر نوروزی پس از اسلام جلوه ای مذهبی به خود گرفت و غذای خاص حضرت فاطمه زهرا (س) نامیده شد. سمنو ماده غذایی است که از جوانه گندم تهیه شده و هیچ شیرین کننده مصنوعی به آن اضافه نمی شود و برای سلامت و رشد بدن به خصوص کودکان بسیار مفید است.
شاید بپسندید: مردی که بهاره رهنما بدجور دلش برای او تنگ شده!
احتمالا بپسندید: ۳۰ بازیگر معروف و زیبای ایرانی که هووی یکدیگر شدند!
مناسبتها و مراسم پخت سمنو
سمنو را یا برای نذر و برآورده‌شدن حاجات، و یا برای گذاشتن بر سر سفرۀ هفت‌سین نوروزی می‌پزند که پختن آن مراسم ساده‌ای دارد:
۱. سمنوی نذری
پختن سمنوی نذری کاری کاملاً زنانه است که با نام حضرت زهرا (ع) متبرک می‌شود. زنان برای برآورده شدن حاجات و نیازهای خود نذر می‌کنند و سمنو می‌پزند؛ برای نمونه، صاحبان این نذر یا بچه‌دار نمی‌شوند یا بچه‌هایشان نمی‌پایند؛ همچنین برخی برای اینکه صاحب فرزند پسر شوند یا بخت دخترشان باز شود، سمنو نذر می‌کنند.
نذرکنندگان سمنو گاهی نیت چندساله می‌کنند و در صورت برآورده‌شدن نذرشان، هرساله تا مدت معین، سالی یک بار سمنو می‌پزند. برخی نیز قبل از برآورده‌شدن نذر، سمنو را می‌پزند و بر این اعتقادند که با ادای دِین پیش از موعد خود، حضرت زهرا (ع) نذر آنها را انجام‌شده تلقی می‌کند و حتماً در‌خواستشان را برآورده می‌نماید.
برخی زنان نذر می‌کنند که در پختن سمنو شرکت کنند، یا آرد یا پسته و بادام برای سمنوی شخص دیگری نذر می‌کنند و قبل از رسیدن زمان پخت سمنو، شخص صاحب نذر را در جریان قرار می‌دهند. در مراسم پخت سمنو، افرادی نیز برای ثواب و برآورده‌شدن حاجات، «پای سمنو می‌روند» و آن را هم می‌زنند.
جالب خواهد بود: بازیگران خردسال فیلم خواهران غریب در 37 سالگی +عکس و بیوگرافی
بیشتر بپسندید: علیرضا رئیسی بازیگر خردسال پاتال و آرزوهای کوچک پس از 33 سال+ عکس خودش و بچه اش!
مراسم پخت سمنو به مقدار زیاد را سمنوپزان می‌گویند. در این مراسم، پس از آماده‌شدن سمنو، آن را در ظرفهایی می‌ریزند و روی آنها را با حوله می‌پوشانند و درون سینی قرار می‌دهند؛ سپس برای همسایگان و آشنایان می‌فرستند و آنها نیز پس از دریافت سمنو، برای تشکر از لطف صاحب سمنو مقداری قند، شیرینی و یا تکه‌ای نبات در ظرف سمنو می‌گذارند و آن را به خانۀ صاحبش بر‌می‌گردانند. در برخی نقاط، گذاشتن تخم‌مرغ هم رسم است و خالی فرستادن ظرف را بسیار ناپسند می‌دانند و آن را همراه با هدیه‌هایی مانند نمک، نبات، شکر یا نقل به صاحب سمنو پس می‌دهند.
جالب خواهد بود: پرنسس های دیزنی هم پیر شدند + عکس
بیشتر بخوانید: احسان علیخانی و عمو پورنگ فامیل از آب درآمدند ؟!
در گوشه‌ای از محل سمنوپزان، اغلب جانمازی برای حضرت زهرا (ع) پهن می‌کنند که کسی حق نماز‌خواندن بر آن را ندارد. برخی نیز محل پخت سمنو را آب‌و‌جارو می‌کنند و به در‌ودیوار آن گلاب می‌زنند. در زمان قاجار، فقط زنی به نام «ماماشَمَلی» که مسئول پخت سمنو و گفتن ذکر بود، در مکان پخت سمنو می‌ماند، و تا او اجازۀ ورود نمی‌داد، کسی وارد آنجا نمی‌ش.
امروزه نیز زنی مسن یا صاحب نذر نقش نظارتی بر مراحل پخت سمنو دارد و او ست که در دیگ را باز می‌کند و یا اجازۀ باز‌کردن در دیگ را که امری مهم جهت برآورده‌شدن حاجت است، به فردی دیگر واگذار می‌کند. خواندن زیارت حضرت زهرا (ع)، دعای توسل، حدیث کسا و نماز حاجت در زمان پخت سمنو از کارهایی است که زنان حاضر در مجلس جهت برآورده‌شدن حاجاتشان انجام می‌دهند. معمولاً زنان برای ناهار روزِ سمنوپزان، آش می‌پزند که تقریباً به‌صورت رسم درآمده است و زنان حاضر یا مواد اولیۀ آش را با خود می‌آورند و یا در پاک‌کردن سبزی و حبوبات و پختن آن کمک می‌کنند.
در خراسان، پس از دم‌کردن سمنو، ۱۲ شمع به نیت دوازده‌امام دورتا‌دور دیگ روشن می‌کنند. وقتی شمعها سوخت و به آخر رسید، صاحب نذر به اتفاق مشارکت‌کنندگان در مراسم تهیۀ سمنو که مرادی دارند، به کنار دیگ می‌آیند و جانمازشان را پای دیگ پهن می‌کنند و دسته‌جمعی دو رکعت نماز حاجت می‌خوانند و حاجتشان را از حضرت فاطمه (ع) می‌خواهند؛ بعد صلوات‌گویان در دیگ را برمی‌دارند.
برخی نیز روی در دیگ شمع روشن می‌کنند، یا هنگام دم‌کردن سمنو، روی سینی آینه و قرآن می‌گذارند و معتقدند حضرت زهرا (ع) می‌آید و سمنو را تبرک می‌کند. در قزوین، روی درِ دیگ سجاده‌ای پهن می‌کنند و بر روی سجاده آینه، ظرف آب، سرمه‌دان و قرآن قرار می‌دهند و تا ۴ ساعت، که به باور مردم موقع آمدن حضرت زهرا (ع) است، به آن دست نمی‌زنند. صاحب نذر ابتدا آیاتی از قرآن قرائت می‌کند، سپس با قاشق چای‌خوری از آب متبرک به حاضران می‌دهد و از سرمه‌دان سرمه بر چشمان خود می‌کشد.
بعد از باز‌کردن در دیگ سمنو، زنان با احترام و حالتی منقلب و متأثر و شادی درونی، وارد محل پخت سمنو می‌شوند، زیرا باور دارند که حضرت زهرا (ع) در آن مکان حضور داشته و گویی معجزه‌ای رخ داده است. پس از برداشتن درِ دیگ، معمولاً برآمدگی و فرورفتگیهایی شبیه به اثر و جای مهر و تسبیح بر سطح سمنو مشاهده می‌شود که به باور حاضران، آثار مهر و تسبیح حضرت زهرا (ع) است و نشانۀ آن است که سمنو نظر‌کرده است و حاجت صاحب نذر برآورده می‌شود.
شاید بپسندید: اسم های اصیل فارسی به همراه معنی | اسم های پسرانه
جالب خواهد بود: داداش خوش تیپ شاهرخ استخری + عکس
در مهاباد، رسم سمنوپزان را خِدِر زیندوک یا خضر زنده می‌نامند که در اواخر سال برگزار می‌کنند و آن را مرتبط با خضر (ه م) می‌دانند. مردم بر این باورند که خضر نبی نزدیک صبح بر سر دیگ سمنو می‌رود و از آن می‌خورد و دستش را برای تبرک روی سمنو می‌گذارد و اثر پنجه‌اش به جا می‌ماند؛ این نشانۀ برآورده‌شدن نیت افرادی است که در زمان پخت سمنو دور دیگ حلقه زده‌اند.
در این شهر، هنگام پخت سمنو، یک نفر با صدای بلند خطاب به حضرت خضر می‌گوید: «ای خضر زنده! ما که به دور سمنوی مقدس تو جمع شده‌ایم، هرکدام نیاز و نیت و مطلبی داریم، که تو از همۀ آنها با‌خبری؛ تو را به خدایی که تا ابد زنده‌ات نگاه می‌دارد، آرزوی ما را برآورده کن».
۲. سمنوی هفت‌سین
سمنو یکی از سینهای سفرۀ هفت‌سین و از اجزاء اصلی این سفره است. اهالی تویسرکان در جشن شب یلدا یا چله نیز هفت‌سین می‌چینند که سمنو هم در آن جای دارد.
روش و مراحل پخت
در تهران، سمنو را به‌صورت کاچی یا حلوا می‌پزند. در نواحی مرکزی و شرقی ایران، سمنوی نوروز را خمیر می‌کنند و از آن نانی نازک (لواش) می‌پزند. در این نواحی، لواش را با خرما و روغن و ادویه در هم می‌آمیزند و به‌صورت شیرینی‌ای به نام چنگال (چنگ‌مال) بر سر سفرۀ نوروزی می‌گذارند. زردشتیان کرمان پس از جوانه‌زدن گندم، جوانه‌ها را خشک و چرخ می‌کنند؛ آرد تولید‌شده را آرد سِن می‌گویند که از آن شیرینی خاصی به نام حلوای سن و سمنو تهیه می‌شود.
زمان پخت سمنو در نقاط مختلف متفاوت است و به نوشتۀ مؤلف «عقائد النساء»، سمنو را در هر زمانی می‌توان پخت، ولی سالی یک بار، پختن آن واجب بوده است. در گذشته، سمنوهای نوروزی را بیشتر در شب چهارشنبه‌سوری می‌پختند. پخت سمنو در مهاباد در اواسط اسفند‌ماه است و در رباط‌کریم تهران هر سال از اواسط پاییز تـا اواسط بهار، و در شهر‌ضای اصفهان هم‌زمان با سرد‌شدن تدریجی هوا و تا نیمۀ اول فـروردین ادامـه دارد. در منطقۀ فیـن کاشان نیز در مراسم نیمۀ شعبان یا شب برات، سمنو می‌پزند.
هرساله در پیشواز نوروز، سمنو‌فروشان دوره‌گرد با دیگ سمنو بر سر، برای فروش سمنو و جلب مشتری در کوچه‌ها راه می‌افتادند و با آهنگی خاص آن را «گل هفت‌سین» یا «مال هفت‌سین سمنو» می‌نامیدند.
باورها
در بسیاری از نقاط ایران، آب نیسان که در بهار می‌بارد و باعث سرسبزی می‌شود، نمادی از باروری است. این آب جنبۀ تقدس و شفابخشی سمنو را ــ که مردم آن را برای باروری مؤثر می‌دانند ــ افزایش می‌دهد. در خراسان، از آب نیسان برای خیساندن گندم و پختن سمنو استفاده می‌شود.
مردم خراسان مقداری از سمنوی هفت‌سین را در ظرفی می‌گذارند و تا نوروز سال دیگر، در محل محفوظی قرار می‌دهند و معتقدند که سمنو همچون نان، برکت خانه است. برخی از مردم معتقدند اگر از آجیل سمنوی دهان‌نزده بردارند و درون کیف پول قرار دهند، باعث برکت و پول‌دارشدن صاحب کیف می‌شود.
درست‌کردن سمنو در نوروز تا بدان حد اهمیت دارد که اهالی خور، در حاشیۀ جنوبی دشت کویر، آن را توان و نیروی مرد خانه می‌دانند و بر این باورند که اگر به هنگام نوروز در خانه‌ای سمنو درست نکنند، مرد خانه می‌میرد. به‌سبب باور به قداست سمنو، برخی زنان معتقدند که وقت باز‌کردن دیگ سمنو و ریختن گندم در آن، هیچ دعایی رد نمی‌شود.
فال سمنو از رسمهای مرتبط با پختن سمنو ست که در درگز مرسوم، و مراسم آن چنین بوده است که نزدیک نوروز، دختران دم‌بخت در خانه‌ای که سمنو می‌پختند، جمع می‌شدند و کوزۀ سرگشاده‌ای را پر از آب می‌کردند. هریک از دختران چیزی از قبیل انگشتری، دکمه، سکه، سنجاق‌قفلی و جز آنها را درون کوزه می‌انداخت و روی دهانۀ کوزه، دستمالی می‌کشید و زنی اشعار مخصوص فال سمنو را که دربردارندۀ جوابی مثبت یا منفی برای نیتها بود، می‌خواند. دختری نابالغ از درون کوزه شیئی را بیرون می‌آورد؛ آن شیء متعلق به هریک از نیت‌کنندگان بود، شعرِ خوانده‌شده جواب نیت او می‌بود.
برخی معتقدند موم شمعهایی که در طول مراسم روشن می‌کنند، بعد از تمام‌شدن شمع، شکلهایی به خود می‌گیرد که معنادار است؛ مثلاً اگر شکل اسب باشد، به معنای اسب ابوالفضل (ع) است؛ خرگوش بد‌یمن است؛ روباه شرافت دارد؛ گوسفند نشانۀ حضرت ابراهیم (ع) است؛ و بارگاه و مقبره نیز نشانۀ خوبی است. مردم فارس بر این باورند که اگر رنگ سمنو روشن و مزه‌اش شیرین شود، به مراد رسیده‌اند و اگر تیره شود، بدشگون است.
طرز تهیه سمنو، سین خوش عطر و بوی سفره نوروز
دانه های گندم در یک ظرف بزرگ خیس دهید.
دانه ها را روی سینی پخش کنید و پارچه مرطوب روی آن بکشید.
3 روز زمان برای جوانه زدن دانه ها نیاز است.
گندم ها را حسابی بکوبید و با کمک ظرف صافی و پارچه ای توری مانند، شیره ی خالص آن را جدا کنید.
آرد سبوس دار را به ترکیب آب و شیره اضافه کنید.
این مخلوط خوش عطر را مدام هم بزنید تا صاف و یک دست شود.
مواد را داخل دیگ بریزید و روی حرارت بگذارید و دائم به هم بزنید تا رنگ آن قهوه ای شود و سمنو سفت شود.
آب را به تدریج به این مخلوط سفت و سرخ شده اضافه کنید و هم بزنید تا ترکیبی صاف و غلیظ به وجود آید.
بادام را به سمنو، اضافه کنید و هم زدن را ادامه دهید تا مخلوط، کش بیاید.
بعد از اتمام هم زدن، یک ساعت فرصت استراحت به سمنو را روی حرارت ملایم بدهید.
چند نکته مهم برای نگهداری سمنو خانگی
سمنویی که رقیق باشد و داخل آن آب داشته باشد، خیلی زود کپک می زند، پس برای نگه داشتن سمنو برای 3 تا 4 ماه سمنو باید حسابی غلیظ شود و به آن آب هم اضافه نکنید.
استفاده از گندم شمال باعث می شود که سمنوی شما طعم شیرین تری پیدا کند.
پس از پخت سمنو، تفاله های گندم را که همان سبوس گندم است، دور نیندازید، زیرا خواص بسیار زیادی دارد. تفاله های گندم را روی یک سینی پهن کنید و در مقابل نور خورشید خشک کنید و سپس آنها را آسیاب کنید و زمان تهیه نان، این سبوس را داخل خمیر نان بریزید تا نان سبوس دار گردد.
خواص دارویی و درمانی سمنو، برای نگه داشتن سمنو برای مدت زمان طولانی آن را در فریزر نگه دارید. در هنگام مصرف سمنو را از فریزر خارج کنید، داخل یک ظرف بریزید تا یخ آن کم‌کم آب شود.
شاید بپسندید: دمنوش آرامبخش و نشاط آور: ۸ دمنوش جادویی خانگی که شما را شاد و سرزنده می کند!
احتمالا بپسندید: علائم افسردگی در زنان + راه‌های درمان خانگی
عوارض مصرف سمنو
افرادی که استعداد اضافه وزن دارند و کم تحرک هستند، نباید بیش از حد از سمنو استفاده کنند.
مصرف زیاد سمنو سبب ایجاد نفخ در برخی افراد می شود.
افراد دارای مزاج سرد باید از خوردن سمنو پرهیز کنند.
برایتان جالب خواهد بود
بیشتر بخوانید: زوج های دیزنی که بسیار محبوب‌اند، چه کسانی هستند+عکس
جالب خواهد بود: جدیدترین عکس های سونگ هه کیو زیباترین بازیگر کره+عکس
شاید بپسندید: هفت سین ثروت ساز از این چیزا تشکیل شده!
بیشتر بخوانید: مهدی قائدی با شلوار طرح دخترانه،سوژه فضای مجازی شد+عکس
احتمالا بپسندید: تولد 13 سالگی بازیگر طوبی در سریال حکایت های کمال+عکس و بیوگرافی
جالب خواهد بود: قدیما به جای هفت سین هفت چی بود؟
